Xung Đột Lợi Ích Tự Doanh: 5 Rủi Ro Cổ Đông CTCK Cần Biết 2025

Giới thiệu

Thị trường chứng khoán Việt Nam năm 2025 đang chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ của các công ty chứng khoán (CTCK), không chỉ ở mảng môi giới mà còn ở hoạt động tự doanh. Tuy nhiên, đằng sau những con số lợi nhuận ấn tượng là một vấn đề không mới nhưng luôn nóng hổi: xung đột lợi ích tự doanh. Đây là mâu thuẫn tiềm ẩn giữa lợi ích của chính công ty và lợi ích của cổ đông, có thể gây ra những rủi ro đáng kể cho nhà đầu tư.

Khi một CTCK vừa đóng vai trò là nhà môi giới tư vấn cho khách hàng, vừa là một nhà đầu tư lớn trên thị trường thông qua bộ phận tự doanh, ranh giới giữa tư vấn khách quan và hành động vì lợi ích riêng trở nên mong manh. Bài viết này sẽ phân tích sâu về bản chất của xung đột lợi ích tự doanh, những rủi ro mà cổ đông phải đối mặt và các giải pháp để bảo vệ quyền lợi của mình trong bối cảnh thị trường hiện nay.

Hoạt Động Tự Doanh Của Công Ty Chứng Khoán Là Gì?

Trước khi đi sâu vào xung đột lợi ích, chúng ta cần hiểu rõ bản chất của hoạt động này.

Định nghĩa nghiệp vụ tự doanh

Tự doanh là nghiệp vụ mà công ty chứng khoán sử dụng vốn chủ sở hữu của mình để thực hiện các giao dịch mua bán chứng khoán (cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ…) nhằm mục đích thu lợi nhuận. Về cơ bản, CTCK lúc này hoạt động như một nhà đầu tư cá nhân hoặc tổ chức, tự chịu trách nhiệm về các quyết định và kết quả đầu tư của mình.

Hoạt động này hoàn toàn tách biệt với nghiệp vụ môi giới, nơi CTCK chỉ đóng vai trò trung gian thực hiện lệnh mua/bán cho khách hàng và hưởng phí giao dịch. Lợi nhuận từ tự doanh có thể chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng doanh thu của công ty, đặc biệt trong những giai đoạn thị trường thuận lợi.

Vai trò của tự doanh đối với lợi nhuận CTCK

Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt về phí môi giới, nhiều CTCK xem tự doanh là một động lực tăng trưởng quan trọng. Một danh mục tự doanh hiệu quả có thể mang lại nguồn lợi nhuận đột phá, giúp cải thiện đáng kể kết quả kinh doanh và giá trị cổ phiếu của chính công ty đó.

Tuy nhiên, đây cũng là con dao hai lưỡi. Khi thị trường biến động tiêu cực, các khoản lỗ từ tự doanh có thể “bào mòn” lợi nhuận từ các mảng kinh doanh ổn định khác, gây thiệt hại trực tiếp đến giá trị của công ty và lợi ích của cổ đông.

Phân Tích Sâu Về Xung Đột Lợi Ích Tự Doanh và Cổ Đông

Vấn đề cốt lõi nảy sinh khi lợi ích của bộ phận tự doanh không đồng nhất, thậm chí đối nghịch với lợi ích của khách hàng và cổ đông dài hạn. Đây chính là biểu hiện rõ nét của xung đột lợi ích tự doanh.

Mâu thuẫn giữa lợi ích ngắn hạn và dài hạn

Bộ phận tự doanh thường có xu hướng theo đuổi lợi nhuận ngắn hạn thông qua các giao dịch lướt sóng, đầu cơ. Áp lực về chỉ tiêu lợi nhuận có thể thúc đẩy họ tham gia vào các thương vụ rủi ro cao để tối đa hóa lợi nhuận trong một quý hoặc một năm tài chính.

Trong khi đó, cổ đông, đặc biệt là các nhà đầu tư dài hạn, lại mong muốn công ty phát triển bền vững, quản trị rủi ro tốt và tạo ra giá trị ổn định. Một khoản lỗ lớn từ một thương vụ đầu cơ thất bại có thể xóa sạch thành quả của nhiều mảng kinh doanh khác, điều mà không một cổ đông nào mong muốn. Đây là một biểu hiện điển hình của xung đột lợi ích trong quản trị doanh nghiệp.

Rủi ro khi CTCK “lái” thị trường hoặc cổ phiếu trong danh mục

Với lợi thế về thông tin, nguồn vốn và đội ngũ phân tích, một số CTCK có thể lợi dụng vị thế của mình để tác động đến giá cổ phiếu mà họ đang nắm giữ trong danh mục tự doanh. Họ có thể phát hành các báo cáo phân tích với nhận định tích cực một cách thái quá để thu hút nhà đầu tư nhỏ lẻ mua vào, tạo thanh khoản và đẩy giá lên, sau đó bộ phận tự doanh sẽ bán ra để chốt lời.

Ngược lại, họ cũng có thể đưa ra các nhận định tiêu cực để “dìm” giá một cổ phiếu nhằm mục đích mua vào với giá rẻ. Hành vi này không chỉ vi phạm đạo đức nghề nghiệp mà còn gây thiệt hại trực tiếp cho các nhà đầu tư tin tưởng vào báo cáo phân tích của họ. Xung đột lợi ích tự doanh trong trường hợp này là cực kỳ nguy hiểm.

Thiếu minh bạch trong danh mục tự doanh

Mặc dù các CTCK phải công bố báo cáo tài chính hàng quý, nhưng thông tin chi tiết về danh mục tự doanh thường không được thuyết minh rõ ràng. Cổ đông thường chỉ thấy những con số tổng hợp về “Tài sản tài chính ghi nhận thông qua lãi/lỗ (FVTPL)” mà không biết cụ thể công ty đang nắm giữ những mã cổ phiếu, trái phiếu nào với tỷ trọng ra sao.

Sự thiếu minh bạch này khiến cổ đông không thể đánh giá đầy đủ mức độ rủi ro mà công ty đang gánh chịu. Khi một khoản lỗ lớn xảy ra, mọi thứ đã quá muộn. Việc yêu cầu minh bạch hóa danh mục tự doanh là một trong những thách thức lớn nhất để giải quyết xung đột lợi ích tự doanh.

Dấu Hiệu Nhận Biết Rủi Ro Từ Hoạt Động Tự Doanh Năm 2025

Là một cổ đông thông thái, bạn có thể nhận biết sớm các rủi ro tiềm ẩn thông qua việc phân tích kỹ lưỡng thông tin. Dưới đây là một số dấu hiệu cảnh báo về xung đột lợi ích tự doanh.

Biến động bất thường trong báo cáo tài chính

Hãy chú ý đến khoản mục FVTPL trong báo cáo tài chính của công ty. Nếu lợi nhuận của CTCK phụ thuộc quá nhiều vào mảng tự doanh và có sự biến động lớn giữa các quý, đó là một dấu hiệu cho thấy hoạt động kinh doanh cốt lõi thiếu ổn định và mức độ rủi ro cao.

Ví dụ, nếu trong BCTC quý 2/2025, một công ty báo lãi lớn từ tự doanh nhưng sang quý 3/2025 lại báo lỗ nặng cũng từ hoạt động này, cổ đông cần đặt câu hỏi về chiến lược quản trị rủi ro của công ty. Việc tìm hiểu cách đọc báo cáo tài chính của công ty chứng khoán là kỹ năng cực kỳ quan trọng.

Khuyến nghị đầu tư mâu thuẫn

Một dấu hiệu đáng ngờ khác là khi bộ phận phân tích (research) của CTCK đưa ra khuyến nghị “Mua” một cổ phiếu nhưng đồng thời có dấu hiệu cho thấy bộ phận tự doanh đang bán ra cổ phiếu đó. Mặc dù khó để xác thực thông tin này một cách chính xác, nhưng những tin đồn hoặc diễn biến giá bất thường có thể là một chỉ báo.

Nhà đầu tư nên tham khảo báo cáo phân tích từ nhiều nguồn khác nhau thay vì chỉ tin tưởng vào một CTCK duy nhất, đặc biệt là khi CTCK đó có thể đang có xung đột lợi ích tự doanh liên quan đến cổ phiếu được khuyến nghị.

Giải Pháp Nào Để Hạn Chế Xung Đột Lợi Ích Tự Doanh?

Để thị trường phát triển lành mạnh và bảo vệ nhà đầu tư, việc kiểm soát và hạn chế xung đột lợi ích tự doanh cần sự chung tay từ nhiều phía.

Về phía cơ quan quản lý

Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) cần ban hành các quy định chặt chẽ hơn về việc công bố thông tin hoạt động tự doanh. Yêu cầu các CTCK phải thuyết minh chi tiết hơn về danh mục đầu tư, ít nhất là với các khoản đầu tư có tỷ trọng lớn, sẽ giúp tăng tính minh bạch và cho phép cổ đông giám sát tốt hơn.

Bên cạnh đó, việc tăng cường thanh tra, giám sát và xử lý nghiêm các hành vi lợi dụng vị thế để thao túng thị trường là vô cùng cần thiết. Các quy định của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cần được cập nhật để theo kịp diễn biến phức tạp của thị trường.

Về phía công ty chứng khoán

Các CTCK cần xây dựng một hệ thống quản trị rủi ro vững chắc. Điều này bao gồm việc thiết lập các “bức tường lửa” (firewalls) rõ ràng giữa bộ phận tự doanh và các bộ phận khác như môi giới, phân tích. Việc này nhằm đảm bảo thông tin nội bộ không bị rò rỉ và các quyết định được đưa ra một cách khách quan.

Ban lãnh đạo công ty cần đặt lợi ích dài hạn của cổ đông lên hàng đầu, thay vì chạy theo các mục tiêu lợi nhuận ngắn hạn từ hoạt động tự doanh đầy rủi ro. Văn hóa doanh nghiệp chính là yếu tố then chốt để giải quyết bài toán xung đột lợi ích tự doanh.

Về phía cổ đông và nhà đầu tư

Cổ đông cần chủ động thực hiện quyền của mình tại các kỳ Đại hội đồng cổ đông, yêu cầu ban lãnh đạo giải trình về chiến lược tự doanh và các biện pháp quản trị rủi ro. Việc theo dõi sát sao báo cáo tài chính, báo cáo thường niên và các thông tin công bố của công ty là rất quan trọng.

Nhà đầu tư không nên mù quáng tin theo các khuyến nghị đầu tư mà cần có sự phân tích độc lập, đối chiếu thông tin từ nhiều nguồn để đưa ra quyết định cuối cùng cho riêng mình.

Kết luận

Xung đột lợi ích tự doanh là một thực tế tồn tại trên thị trường chứng khoán, mang lại cả cơ hội và rủi ro. Đối với các CTCK, tự doanh có thể là động lực tăng trưởng mạnh mẽ, nhưng nếu không được quản trị tốt, nó có thể trở thành nguồn gốc của những khoản lỗ khổng lồ và làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư.

Trong bối cảnh năm 2025, khi thị trường ngày càng phức tạp, việc nhận diện và phòng ngừa rủi ro từ xung đột lợi ích tự doanh là kỹ năng sống còn đối với mỗi cổ đông. Bằng cách nâng cao hiểu biết, chủ động giám sát và yêu cầu sự minh bạch, nhà đầu tư có thể bảo vệ tốt hơn tài sản của mình và góp phần xây dựng một thị trường chứng khoán công bằng, hiệu quả hơn. Hãy là một nhà đầu tư thông thái bằng cách tìm hiểu kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

1. Xung đột lợi ích tự doanh là gì?

Xung đột lợi ích tự doanh là tình huống mâu thuẫn phát sinh khi một công ty chứng khoán (CTCK) vừa thực hiện nghiệp vụ tự doanh (dùng vốn của mình để đầu tư) vừa cung cấp dịch vụ môi giới, tư vấn cho khách hàng. Lợi ích của công ty trong các giao dịch tự doanh có thể không đồng nhất hoặc đi ngược lại với lợi ích và khuyến nghị mà họ đưa ra cho khách hàng và cổ đông.

2. Cổ đông có thể xem danh mục tự doanh của công ty chứng khoán ở đâu?

Hiện tại, các CTCK không bắt buộc phải công bố chi tiết danh mục tự doanh. Cổ đông có thể xem thông tin tổng hợp trong báo cáo tài chính hàng quý và báo cáo thường niên, tại phần “Tài sản tài chính ghi nhận thông qua lãi/lỗ (FVTPL)”. Tuy nhiên, để biết chi tiết từng mã chứng khoán, nhà đầu tư cần theo dõi các thông báo hoặc chờ đợi các quy định minh bạch hơn từ cơ quan quản lý.

3. Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro khi đầu tư vào cổ phiếu công ty chứng khoán?

Để giảm thiểu rủi ro, bạn nên: (1) Phân tích kỹ báo cáo tài chính để xem tỷ trọng và mức độ ổn định của lợi nhuận từ tự doanh. (2) Lựa chọn các công ty có lịch sử quản trị rủi ro tốt và ban lãnh đạo minh bạch. (3) Đa dạng hóa danh mục đầu tư, không nên “tất tay” vào cổ phiếu của một CTCK duy nhất. (4) Tham khảo thông tin, báo cáo phân tích từ nhiều nguồn độc lập.